Ból brzucha po suplementacji żelazem – przyczyny i objawy

Ból brzucha po zażyciu żelaza to problem, z którym zmaga się wiele osób, a przyczyny tej dolegliwości mogą być różnorodne. Suplementacja żelaza, choć często niezbędna w walce z anemią, może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej jelit, co z kolei skutkuje nieprzyjemnymi objawami. Czy wiesz, że niewłaściwe dawkowanie lub forma suplementu mogą zaostrzać te dolegliwości? Warto zrozumieć, jak suplementacja wpływa na nasz przewód pokarmowy oraz dlaczego niektóre osoby doświadczają bólu brzucha, aby skutecznie zarządzać tym problemem. Przyjrzyjmy się bliżej, jakie czynniki mogą wpływać na nasze samopoczucie po zażyciu preparatów żelaza.

Czym jest ból brzucha po żelazie?

Ból brzucha po przyjęciu żelaza to dość powszechny problem, z którym boryka się wiele osób korzystających z tego suplementu. Uczucie dyskomfortu często wynika z podrażnienia błony śluzowej jelit, co prowadzi do różnorodnych dolegliwości trawiennych. Objawy, takie jak:

  • uczucie przepełnienia,
  • skurcze w okolicy brzucha,
  • ciemne stolce.

Objawy te mogą wskazywać na to, że żelazo negatywnie oddziałuje na układ pokarmowy.

Nie można również zignorować stanu bariery jelitowej, ponieważ jej uszkodzenie może prowadzić do zespołu nieszczelnego jelita. Kiedy to się zdarza, wchłanianie składników odżywczych bywa utrudnione, co z kolei nasila objawy dysbiozy jelitowej.

Z mojego doświadczenia wynika, że suplementacja żelaza, zwłaszcza w dużych dawkach, często wywołuje niepożądane reakcje. Dlatego tak istotne jest regularne monitorowanie objawów, aby skutecznie dbać o swoje zdrowie.

Jakie są przyczyny bólu brzucha po suplementacji żelazem?

Ból brzucha po zażywaniu suplementów żelaza to powszechny problem, który może mieć różne źródła. Najczęściej wynika on z podrażnienia błony śluzowej jelit, co prowadzi do dyskomfortu pokarmowego. Suplementy żelaza, zwłaszcza w większych ilościach, mogą wytwarzać szkodliwe wolne rodniki w jelitach, które uszkadzają nabłonek jelitowy, prowadząc do stresu oksydacyjnego. To zjawisko powoduje zwiększoną przepuszczalność jelit oraz przewlekły stan zapalny.

Dodatkowo, nadmiar żelaza w organizmie może negatywnie wpływać na mitochondria komórek jelitowych, co ogranicza produkcję energii potrzebnej do regeneracji błony jelitowej. Osłabiona bariera jelitowa sprzyja również powstawaniu problemów takich jak:

  • dysbioza – zaburzenie równowagi w mikroflorze jelitowej,
  • ból brzucha,
  • biegunka,
  • zaparcia.

Warto również pamiętać, że interakcje z innymi lekami mogą pogarszać symptomy. Na przykład, pewne leki przyjmowane razem z suplementami żelaza mogą zwiększać ryzyko podrażnienia układu pokarmowego. Dlatego osoby zażywające suplementy żelaza powinny bacznie obserwować swoje odczucia. Jeśli ból brzucha staje się uporczywy lub trwa dłużej, warto zasięgnąć porady lekarza.

Jakie są objawy niepożądane przyjmowania preparatów żelaza?

Suplementacja żelaza może wywoływać różne efekty uboczne. Najczęściej obserwowane objawy to:

  • bóle brzucha,
  • nudności,
  • wymioty,
  • biegunkę,
  • zaparcia.

Dolegliwości te zazwyczaj mają źródło w podrażnieniu układu pokarmowego, które jest rezultatem działania żelaza na jelita.

Długotrwałe zażywanie suplementów żelaza może skutkować dysbiozą jelitową, co oznacza zakłócenie równowagi flory bakteryjnej jelit. To z kolei może negatywnie wpływać na tolerancję organizmu na ten pierwiastek, a zmiany te mogą zwiększać nasilenie objawów niepożądanych.

Jeśli zauważysz jakiekolwiek nieprzyjemne skutki, warto porozmawiać z lekarzem. Specjalista może zaproponować:

  • zmianę formy suplementu,
  • dostosowanie dawkowania.

Takie zmiany zwykle pomagają ograniczyć objawy. Pamiętaj, że każdy organizm reaguje inaczej. Dlatego też odpowiedzi na suplementy żelaza mogą być bardzo zróżnicowane. Z własnego doświadczenia wiem, że obserwacja swoich reakcji na suplementy jest kluczowa, aby skutecznie je dostosować.

Jak suplementacja żelazem wpływa na przewód pokarmowy?

Suplementacja żelazem ma znaczący wpływ na nasz układ pokarmowy, dlatego kluczowe jest, aby być tego świadomym, by minimalizować nieprzyjemne dolegliwości. Przyjmowanie preparatów zawierających żelazo może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej jelit, co zazwyczaj skutkuje bólem brzucha. Dodatkowo, może to wywoływać dysbiozę, czyli zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej.

Co więcej, suplementacja w żelazo wpływa na motorykę jelit, co może prowadzić do zmiany w rytmie ich pracy — od biegunek po zaparcia. Takie zmiany tylko potęgują problemy zdrowotne pacjentów. Ważne jest również, aby pamiętać, że nadmiar żelaza może przyczyniać się do stresu oksydacyjnego, który z kolei może uszkodzić komórki jelitowe, pogarszając stan zdrowia układu pokarmowego.

Z tego powodu monitoring reakcji organizmu na suplementy żelaza jest kluczowy. Pozwala on zoptymalizować dawki i zredukować niepożądane objawy, co zdecydowanie poprawia komfort życia.

W mojej opinii, w przypadku poważniejszych problemów zdrowotnych, warto skonsultować się z lekarzem. Taka konsultacja umożliwia dokładną ocenę sytuacji oraz wprowadzenie ewentualnych modyfikacji w suplementacji.

Jakie są różnice między formami żelaza w suplementach?

Suplementy żelaza występują w różnych postaciach, które różnią się pod względem biodostępności i tolerancji. Do najpopularniejszych zalicza się:

  • żelazo siarczanowe,
  • chelaty żelaza,
  • żelazo sukrosomalne.

Żelazo siarczanowe jest najczęściej wybieranym wariantem, lecz może wywoływać liczne skutki uboczne, takie jak bóle brzucha czy problemy z trawieniem. Jego wysoka biodostępność sprawia, że cieszy się dużym uznaniem, jednak osoby z wrażliwym układem pokarmowym często napotykają trudności w jego tolerowaniu, co warto mieć na uwadze.

Chelaty żelaza to formy, w których ten pierwiastek łączy się z innymi substancjami, co poprawia ich stabilność i akceptowalność. Na przykład, mikrochelatujące związki są mniej drażniące dla przewodu pokarmowego, co wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia efektów ubocznych. Wybierając tę formę, można znacząco zwiększyć komfort spożywania suplementów.

Żelazo sukrosomalne to nowoczesny typ, który jest łagodny dla układu pokarmowego. Można go stosować bez szczególnych ograniczeń dietetycznych, co czyni go idealnym rozwiązaniem dla osób z wrażliwym żołądkiem. Ta forma łączy wysoką biodostępność z niską reaktywnością w przewodzie pokarmowym, co sprawia, że jest świetnym wyborem dla tych, którzy mają trudności z innymi suplementami. Zauważyłem, że dla wielu pacjentów to rozwiązanie przynosi znacznie większy komfort.

Wybór odpowiedniej formy żelaza w suplementacji ma kluczowe znaczenie dla efektywności oraz satysfakcji pacjenta. Jest to szczególnie istotne, aby unikać niepożądanych reakcji, takich jak bóle brzucha. Dlatego warto uwzględniać indywidualne potrzeby i reakcje organizmu, aby znaleźć najlepszą opcję dla siebie.

Jakie mikroelementy i witaminy wspierają wchłanianie żelaza?

Mikroelementy i witaminy wspierające wchłanianie żelaza mają kluczowe znaczenie w naszej diecie. W szczególności wyróżniają się:

  • witamina C,
  • miedź,
  • cynk.

Witamina C, znana również jako kwas askorbinowy, poprawia przyswajalność żelaza, gdyż przekształca go z formy Fe3+ do bardziej dostępnej Fe2+. Dodatkowo tworzy rozpuszczalne kompleksy, co zwiększa biodostępność tego pierwiastka. Dlatego warto uwzględnić ją w diecie lub jako suplement, by czerpać z tego jak największe korzyści.

Miedź odgrywa równie ważną rolę. Jest niezbędna do prawidłowego metabolizmu żelaza oraz produkcji erytrocytów. Jeśli jej brakuje, może znacznie wpłynąć na efektywność leczenia żelazem. Długotrwałe stosowanie witaminy C może przyczyniać się do niedoboru miedzi, dlatego istotne jest regularne kontrolowanie jej poziomu. Badania mogą być pomocne w utrzymaniu równowagi mikroelementów.

Również cynk ma istotne znaczenie w procesach wchłaniania żelaza i wspieraniu produkcji kwasu solnego. Ważne jest jednak, by pamiętać, że zbyt duża ilość cynku może ograniczać przyswajanie miedzi. Dlatego kluczowe jest zrównoważone dawkowanie tych mikroelementów, co znacząco wpływa na zdrowie. Zwracając uwagę na proporcje tych składników w diecie, możemy znacznie poprawić efektywność naszego organizmu.

Nie można zapominać o innych antyoksydantach, takich jak:

  • selen,
  • koenzym Q10,
  • kurkumina,
  • kwasy omega-3.

Te substancje mogą pomóc w redukcji stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego w jelitach, co z kolei może łagodzić skutki uboczne związane z suplementacją żelaza. Skoncentrowanie się na różnorodnej diecie, bogatej w te składniki, wspiera nie tylko wchłanianie żelaza, ale również zdrowie całego układu pokarmowego.

Jakie problemy jelitowe mogą nasilać objawy przyjmowania żelaza?

Problemy jelitowe, takie jak zespół nieszczelnego jelita, dysbioza czy choroby zapalne jelit, mogą nasilać negatywne reakcje po zażyciu żelaza, w tym powodować bóle brzucha. Zespół nieszczelnego jelita objawia się uszkodzeniem błony śluzowej, co zwiększa ich przepuszczalność. To zjawisko może utrudniać wchłanianie żelaza, prowadząc do dyskomfortu i różnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Dysbioza, czyli zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej, również może skutkować bólami brzucha. Negatywne zmiany w składzie flory jelitowej wpływają na objawy związane z suplementacją żelaza, ponieważ zdrowa mikroflora odgrywa kluczową rolę w trawieniu i przyswajaniu składników odżywczych. Odbudowa równowagi mikrobioty w przypadku dysbiozy może znacząco wpłynąć na poprawę komfortu trawiennego.

W przypadkach chorób zapalnych jelit, takich jak choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, przyjmowanie żelaza może pogarszać już istniejące objawy, w tym intensywne bóle brzucha. Te schorzenia powodują trudności w trawieniu i wchłanianiu, co dodatkowo zaostrza sytuację.

Z tego względu monitorowanie zdrowia osób z problemami jelitowymi jest niezwykle istotne. Dostosowanie suplementacji do indywidualnych potrzeb oraz regularne wizyty u specjalisty mogą znacząco przyczynić się do łagodzenia objawów oraz poprawy wchłaniania żelaza.

Korzyści z podjęcia działań w celu poprawy zdrowia jelit:

  • właściwe dostosowanie suplementacji,
  • regularne wizyty u specjalisty,
  • zmiany w diecie sprzyjające zdrowiu jelit,
  • poprawa komfortu trawiennego,
  • lepsze wchłanianie żelaza.

Jak probiotyki i kwas masłowy pomagają regenerować błonę śluzową jelit?

Probiotyki oraz kwas masłowy odgrywają kluczową rolę w odnowie błony śluzowej jelit. To szczególnie ważne po suplementacji żelaza, która może prowadzić do dysbiozy, czyli zaburzeń równowagi mikroflory jelitowej. Probiotyki, takie jak Lactobacillus rhamnosus i Bifidobacterium lactis, mają zdolność odzyskiwania zdrowej mikrobioty, co wspiera funkcjonowanie bariery jelitowej i redukuje obecność patogenów.

Kwas masłowy, będący krótkozłuczołowym kwasem tłuszczowym, jest kluczowym źródłem energii dla komórek jelitowych. Jego obecność wspiera regenerację tych komórek, przyczyniając się do zachowania ich integralności. Działa przeciwzapalnie, co ma istotne znaczenie w kontekście ewentualnych skutków ubocznych związanych z suplementacją żelaza.

Dieta bogata w błonnik i naturalne źródła probiotyków może znacząco wspierać proces gojenia. Oto kilka składników, które warto uwzględnić:

  • jogurty,
  • kefiry,
  • kiszonki,
  • witaminy A, D, C,
  • aminokwasy, takie jak L-glutamina, L-prolina, L-arginina.

Suplementy zawierające związki przeciwzapalne, takie jak kurkumina i kwercetyna, mają pozytywny wpływ na odbudowę uszkodzonej tkanki jelitowej.

W przypadku wystąpienia dysbiozy, warto zasięgnąć porady lekarza, aby dobrać odpowiednie probiotyki i dostosować dietę. Taka współpraca może przynieść znaczną ulgę i efektywnie wspierać regenerację jelit.

Jak rozpoznać i monitorować niedobór żelaza i anemię?

Rozpoznawanie oraz monitorowanie niedoboru żelaza i anemii to istotne aspekty dbania o zdrowie. Diagnostyka polega na przeprowadzaniu badań laboratoryjnych, które dostarczają informacji o poziomach ferrytyny, hemoglobiny oraz żelaza w organizmie. Niskie wartości ferrytyny mogą sugerować niedobór żelaza, zaś obniżony poziom hemoglobiny często wskazuje na anemię.

Objawy niedoboru żelaza obejmują:

  • zmęczenie,
  • osłabienie,
  • bóle brzucha.

W przypadku wystąpienia takich symptomów warto rozważyć konsultację z lekarzem. Aby leczenie było skuteczne, konieczne jest monitorowanie efektów suplementacji żelaza. Regularne badania poziomów ferrytyny i hemoglobiny pomagają dostosować dawkowanie suplementów. Wiele osób zauważa poprawę samopoczucia oraz wzrost poziomu żelaza we krwi już po kilku tygodniach przyjmowania suplementów.

Efektywne monitorowanie tych wskaźników przyczynia się do zapobiegania poważniejszym schorzeniom, takim jak przewlekła anemia, która może prowadzić do dalszych problemów zdrowotnych. Dlatego regularne badania krwi, obejmujące ocenę ferrytyny i hemoglobiny, są szczególnie ważne dla osób narażonych na niedobór żelaza. Warto pamiętać, że wyniki mogą się różnić w zależności od indywidualnych warunków zdrowotnych; dlatego konsultacja z lekarzem jest niezbędna.

Jak wygląda diagnostyka i leczenie niedoboru oraz nadmiaru żelaza?

Diagnostyka zarówno niedoboru, jak i nadmiaru żelaza wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań krwi, które oceniają stężenia żelaza, ferrytyny oraz transferryny w organizmie. Te informacje pozwalają określić, czy pacjent zmaga się z niedoborem lub nadmiarem tego kluczowego mikroelementu.

Leczenie niedoboru żelaza zazwyczaj polega na stosowaniu suplementów oraz wprowadzeniu zmian w diecie. Warto włączyć do jadłospisu produkty bogate w żelazo, takie jak:

  • czerwone mięso,
  • ryby,
  • warzywa liściaste.

Kluczowe jest dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta, co może wymagać regularnych wizyt kontrolnych oraz monitorowania poziomu żelaza. Z mojego doświadczenia wynika, że pacjenci powinni być świadomi, iż zmiany w diecie potrzebują czasu, aby przynieść oczekiwane rezultaty.

W przypadku nadmiaru żelaza systematyczne monitorowanie stanu zdrowia jest niezwykle ważne, gdyż zbyt wysoki poziom żelaza może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. W niektórych sytuacjach może być konieczne przeprowadzenie wlewów dożylnych lub innych medycznych interwencji, które pomogą zredukować stężenie żelaza w organizmie.

Należy pamiętać, że diagnostykę oraz leczenie niedoboru i nadmiaru żelaza powinny prowadzić wyłącznie osoby wykwalifikowane. Specjalista ma na uwadze wszystkie czynniki, które mogą wpływać na zdrowie pacjenta.

Jak zmienić suplementację, aby zmniejszyć ból brzucha po żelazie?

Aby złagodzić ból brzucha, który może wystąpić po przyjmowaniu suplementów żelaza, warto wdrożyć kilka istotnych modyfikacji w sposobie jego stosowania.

  • zamiana preparatu na chelaty żelaza lub żelazo sukrosomalne,
  • zmiana dawki mogąca ułatwić określenie odpowiedniej ilości,
  • rozłożenie dziennej porcji na mniejsze ilości,
  • przyjmowanie żelaza w trakcie posiłku,
  • zapewnienie odpowiedniego nawodnienia.

Pierwszą propozycją jest zamiana preparatu na chelaty żelaza lub żelazo sukrosomalne. Te formy zazwyczaj są bardziej przyjazne dla układu pokarmowego, co może przynieść ulgę.

Kolejnym krokiem może być zmiana dawki. Konsultacja z lekarzem czy dietetykiem ułatwi określenie odpowiedniej ilości, z możliwym zmniejszeniem dawki. Rozłożenie dziennej porcji na mniejsze ilości również wpłynie na lepsze wchłanianie i zmniejszy ryzyko nieprzyjemnych dolegliwości.

Przyjmowanie żelaza w trakcie posiłku, mimo że może obniżać wchłanianie, czasami przyczynia się do złagodzenia dyskomfortu. Ważne jest jednak, by unikać jednoczesnego spożywania produktów bogatych w wapń, jak nabiał, ponieważ mogą one ograniczyć przyswajanie żelaza.

Nie można również zapominać o odpowiednim nawodnieniu. Większa ilość płynów może mieć korzystny wpływ. Suplementacja probiotykami oraz składnikami wspierającymi regenerację błony śluzowej jelit również może okazać się pomocna.

Podejmując te kroki, osoby borykające się z bólem brzucha po suplementacji żelazem mają szansę na poprawę tolerancji oraz ogólne samopoczucie.

Jak dieta wpływa na przyswajanie żelaza i łagodzenie objawów?

Dieta odgrywa kluczową rolę w procesie przyswajania żelaza i może znacząco wpłynąć na łagodzenie objawów związanych z jego suplementacją. Aby poprawić wchłanianie tego minerału, warto wzbogacić codzienne menu o produkty bogate w witaminę C. Oto kilka przykładów:

  • cytrusy,
  • paprykę,
  • brokuły.

Te produkty skutecznie wspierają proces wchłaniania żelaza.

Niemniej jednak, pewne połączenia żywnościowe mogą utrudniać przyswajanie tego składnika. Na przykład, wapń obecny w produktach mlecznych oraz napoje takie jak kawa i herbata mogą hamować jego wchłanianie. Warto więc spożywać te produkty w odstępach czasowych od posiłków bogatych w żelazo, co pomoże maksymalizować korzyści płynące z diety.

Dodatkowo, wzbogacenie diety o błonnik, na przykład poprzez pełnoziarniste zboża lub różnorodne warzywa, może pomóc zredukować skutki uboczne związane z suplementacją żelaza. Probiotyki, obecne w jogurtach i kiszonkach, wspierają równowagę mikroflory jelitowej, co sprzyja lepszemu przyswajaniu żelaza oraz minimalizuje dolegliwości żołądkowe.

Zrównoważona dieta dostosowana do indywidualnych potrzeb jest niezwykle istotna. Taki sposób odżywiania nie tylko poprawi wchłanianie żelaza, lecz także przyczyni się do ogólnego zdrowia i lepszego samopoczucia.

Jak radzić sobie z interakcjami leków podczas suplementacji żelazem?

Suplementacja żelazem okazuje się być skuteczna, kiedy organizm doświadczają niedoboru tego cennego pierwiastka. Należy jednak pamiętać, że interakcje z niektórymi lekami mogą oddziaływać na wchłanianie oraz efektywność żelaza. W związku z tym kluczowe jest, aby informować lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach, co z kolei może zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. W szczególności:

  • antybiotyki,
  • inhibitory pompy protonowej,
  • mogą zaburzać przyswajanie tego składnika.

Zaleca się zwracanie uwagi na godziny przyjmowania zarówno leków, jak i suplementów. Warto unikać łączenia preparatów żelaza z produktami mlecznymi, ponieważ mogą one utrudniać jego wchłanianie. Optymalnie, żelazo powinno być przyjmowane co najmniej dwie godziny po zażyciu antybiotyków. Witamina C oraz inne mikroelementy mają zdolność wspierania przyswajania żelaza, dlatego warto je stosować jednocześnie z suplementem.

Obserwacja ewentualnych objawów związanych z interakcjami, takich jak bóle brzucha czy inne problemy żołądkowe, jest również istotna. W przypadku ich wystąpienia, warto skonsultować się z lekarzem, co może pomóc w dostosowaniu dawki suplementacji lub zmianie schematu leczenia.

Jakie są przeciwwskazania i ryzyka związane z suplementacją żelaza?

Suplementacja żelaza wiąże się z pewnymi przeciwwskazaniami oraz ryzykiem, które warto mieć na uwadze. Z uwagi na potencjalne skutki uboczne, przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji, dobrze jest zasięgnąć opinii lekarza, zwłaszcza jeśli borykasz się z problemami zdrowotnymi.

Do najważniejszych przeciwwskazań należą:

  • hemachromatoza – schorzenie prowadzące do nadmiernego gromadzenia się żelaza w organizmie,
  • choroby jelit, takie jak aktywna celiakia czy choroba Crohna,
  • niezdiagnozowane stany zapalne, wrzody oraz infekcje, przykładowo te spowodowane przez Helicobacter pylori.

Osoby cierpiące na te schorzenia powinny zachować szczególną ostrożność, ponieważ doustne preparaty z żelazem mogą pogarszać stan zapalny jelit oraz hamować regenerację błony śluzowej. Zbyt duża ilość żelaza w organizmie może prowadzić do toksycznych uszkodzeń narządów, w tym wątroby i serca, a także sprzyjać rozwojowi patogenów, zwiększając ryzyko infekcji grzybiczych i pasożytniczych.

Osoby z problemami wchłaniania żelaza powinny dostosować formę oraz dawkę suplementu, dlatego istotne jest, aby ich stosowanie odbywało się pod starannym nadzorem medycznym.

W przypadku pacjentów onkologicznych konieczna jest także szczególna uwaga. Suplementacja żelaza może sprzyjać wzrostowi niektórych komórek nowotworowych. Dlatego przed rozpoczęciem suplementacji, szczególnie w sytuacjach związanych z układem pokarmowym, warto skonsultować się z gastroenterologiem oraz dietetykiem. Dzięki temu można zminimalizować ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków.

Kiedy skonsultować się z lekarzem gastroenterologiem lub ginekologiem?

Kiedy zmagasz się z objawami wskazującymi na niedobór żelaza, warto rozważyć konsultację z lekarzem gastroenterologiem lub ginekologiem. Objawy, na które warto zwrócić uwagę, to:

  • przewlekłe zmęczenie,
  • bóle brzucha,
  • trudności w przyswajaniu składników odżywczych,
  • duszności,
  • bladość skóry.

Dodatkowo, jeśli po rozpoczęciu suplementacji żelaza odczujesz niepożądane skutki, takie jak nudności, wymioty lub zaparcia, warto także zgłosić się po radę lekarską. Z mojego doświadczenia wynika, że rozmowa z lekarzem może pomóc w ustaleniu, czy Twoje objawy wynikają z niedoboru żelaza, działań leczenia, czy mogą być efektem innych problemów zdrowotnych. Kluczowe jest zrozumienie objawów oraz ich przyczyn, aby móc podjąć właściwe kroki w terapii.

Możesz również polubić…

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *