Choroba Ebola: objawy, przyczyny i metody zapobiegania

Choroba Ebola to jedna z najgroźniejszych infekcji wirusowych, która przynosi ze sobą poważne zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi. Zakażenie tym wirusem, należącym do rodziny Filoviridae, może prowadzić do dramatycznych objawów, w tym gorączki krwotocznej, a śmiertelność w niektórych epidemiach sięga nawet 90%. Naturalnymi rezerwuaraami wirusa są m.in. owocożerne nietoperze, a droga zakażenia najczęściej odbywa się przez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi chorych. Epidemie Ebola, które najczęściej występują w Afryce Zachodniej, stają się nie tylko wyzwaniem medycznym, ale również stanowią ogromne obciążenie dla systemów ochrony zdrowia. W obliczu rosnącego zagrożenia, ważne jest zrozumienie mechanizmów działania wirusa, objawów choroby oraz skutecznych metod profilaktyki i leczenia.

Czym jest choroba Ebola?

Choroba Ebola, znana również jako wirusowe zapalenie Ebola (EVD), to poważna i zaraźliwa dolegliwość wywołana przez wirus Ebola z rodziny Filoviridae. Charakteryzuje się ona niezwykle wysoką śmiertelnością, która w niektórych epidemiach osiąga nawet 90%.

Głównymi objawami są:

  • gorączka krwotoczna,
  • ogólne osłabienie organizmu.

Pierwsze symptomy, jakie można zaobserwować, to gorączka oraz uczucie wyczerpania. Wirus Ebola roznosi się przede wszystkim przez kontakt z płynami ustrojowymi osób zakażonych, co sprawia, że staje się szczególnie niebezpieczny w trakcie wybuchów epidemicznych.

Oto kluczowe aspekty dotyczące walki z epidemiami Eboli:

  • szybkie rozpoznawanie przypadków,
  • izolowanie chorych,
  • komunikacja oraz edukacja lokalnych społeczności.

Epidemie Eboli stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, zwłaszcza w niektórych regionach Afryki, gdzie ta choroba występuje często. Podejmowane działania mogą w dużym stopniu przyczynić się do ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa.

Jakie patogeny wywołują chorobę Ebola?

Czynnikiem wywołującym chorobę Ebola jest wirus z grupy Filoviridae, znany jako wirus Ebola. Wśród różnych szczepów tego wirusa wyróżniamy:

  • Ebola-Zaire,
  • Ebola-Sudan,
  • Ebola-Tai Forest,
  • Ebola-Bundibugyo.

Każdy z nich ma potencjał do wywołania poważnych epidemii, zagrażających zarówno ludziom, jak i zwierzętom.

Charakterystyczny, włókienkowy kształt wirusa Ebola jest jedną z jego cech rozpoznawczych. Jego zdolność do powodowania ciężkich zakażeń oraz wysokiej śmiertelności czyni badania nad nim niezwykle istotnymi. Zrozumienie epidemiologii tej choroby podkreśla znaczenie różnorodności wirusowych szczepów oraz ich oddziaływania na organizmy. Te informacje są kluczowe dla opracowywania skutecznych metod diagnostycznych i terapeutycznych, ponieważ różnice między szczepami mogą znacznie wpływać na przebieg choroby oraz efektywność leczenia.

Epidemie wirusa Ebola mają poważne konsekwencje dla zdrowia publicznego oraz funkcjonowania systemów ochrony zdrowia, zwłaszcza w regionach, gdzie dostęp do zasobów medycznych jest mocno ograniczony. W takich sytuacjach kluczowe jest szybkie reagowanie oraz wdrażanie odpowiednich środków zapobiegawczych, aby zminimalizować negatywne skutki epidemii.

Jakie są naturalne rezerwuary wirusa Ebola?

Naturalnymi rezerwuaraami wirusa Ebola są owocożerne nietoperze, które potrafią przenosić wirusa nawet bez widocznych objawów. Te fascynujące stworzenia odgrywają kluczową rolę w epidemiologii wirusa, stanowiąc główne źródło zakażeń wśród ludzi. Można także wymienić inne potencjalne rezerwuary, takie jak:

  • różne gatunki małp,
  • dzikie zwierzęta,
  • antylopy,
  • gryzonie.

Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że wirus Ebola nie jest związany tylko z jednym gatunkiem. Te różnorodne rezerwuary mają ogromne znaczenie podczas epidemii, dlatego monitorowanie ich populacji staje się kluczowe w kontekście zapobiegania i kontroli zakażeń.

Moje doświadczenia wskazują, że skuteczne śledzenie tych zwierząt może znacząco poprawić wczesne wykrywanie potencjalnych ognisk epidemii. Szybka reakcja jest niezbędna dla zapewnienia zdrowia publicznego.

Jakie są drogi zakażenia wirusem Ebola?

Zakażenie wirusem Ebola najczęściej następuje poprzez bezpośredni kontakt z krwią, wydzielinami i innymi płynami ustrojowymi osób, które są już zakażone. Wirus dostaje się do organizmu przez uszkodzoną skórę, błony śluzowe lub drogi oddechowe. Ważne jest, aby pamiętać, że nie można złapać wirusa, korzystając na przykład z pieniędzy lub pływając w basenie.

W kontekście epidemiologii należy zwrócić uwagę na szczególnie zakaźne płyny ustrojowe, takie jak:

  • krew,
  • mocz,
  • ślina,
  • pot,
  • nasienie,
  • mleko matki.

Kontakt z tymi substancjami, zwłaszcza w rejonach, gdzie wirus jest aktywny, zwiększa ryzyko zakażenia. Nawet niewielka ilość tych płynów może wystarczyć do przeniesienia wirusa na kolejnego człowieka.

Osoby, które opiekują się chorymi na Ebolę, powinny zachować szczególną ostrożność. Unikanie kontaktu z ich wydzielinami oraz stosowanie odpowiednich procedur ochrony osobistej jest niezwykle istotne. Kluczowe jest korzystanie z:

  • rękawic,
  • masek,
  • specjalnej odzieży ochronnej,

aby skutecznie zminimalizować ryzyko zakażenia i zapobiec rozprzestrzenieniu wirusa.

Jak odbywa się transmisja wirusa między ludźmi?

Transmisja wirusa Ebola między ludźmi odbywa się głównie poprzez bezpośredni kontakt z osobami chorymi oraz ich płynami ustrojowymi, takimi jak krew czy wydzieliny. Na przykład, dotykanie potu, śliny, wymiotów czy kału znacznie podnosi ryzyko zakażenia. Medycy znajdują się w szczególnie niebezpiecznej sytuacji, zwłaszcza jeśli nie korzystają z odpowiednich środków ochrony osobistej.

Podczas opieki nad pacjentami z wirusem Ebola niezwykle istotne jest stosowanie:

  • rękawic,
  • masek,
  • specjalnych kombinezonów.

Te środki ochrony pomagają ograniczać kontakt z potencjalnie zakaźnymi wydzielinami. Zakażenie może również nastąpić poprzez dotyk przedmiotów, które miały styczność z chorymi, takich jak igły czy inne narzędzia medyczne. W moim odczuciu, kluczowe znaczenie ma staranna dezynfekcja tych przedmiotów, aby zredukować ryzyko zakaźności.

Warto również zaznaczyć, że wirus Ebola nie przenosi się drogą powietrzną. To oznacza, że codzienny kontakt, na przykład w miejscach publicznych, nie wiąże się z ryzykiem zakażenia. Zrozumienie mechanizmów transmisji wirusa jest kluczowe dla skutecznych działań prewencyjnych oraz ochrony zdrowia publicznego.

Jak przebiega okres inkubacji wirusa Ebola?

Okres inkubacji wirusa Ebola wynosi od 2 do 21 dni, co oznacza, że objawy mogą się pojawić w tym czasie po kontakcie z patogenem. Średnio wirus rozwija się przez 7-14 dni, co sprawia, że dana osoba może zarażać, zanim zauważy jakiekolwiek oznaki choroby. Taka sytuacja znacząco utrudnia identyfikację zakażonych i kontrolowanie dalszego rozprzestrzeniania się wirusa.

Objawy związane z gorączką krwotoczną wywołaną wirusem Ebola (EVD) są różnorodne i mogą wystąpić nawet po 21 dniach od zakażenia. To stawia przed nami wyzwanie w zakresie wczesnej diagnostyki. Dlatego niezwykle istotne jest monitorowanie osób, które miały styczność z potwierdzonymi przypadkami wirusa, aby skutecznie zapobiegać dalszemu rozprzestrzenieniu się choroby. Efektywne śledzenie kontaktów może znacznie pomóc w ograniczeniu epidemii.

Jakie są objawy kliniczne choroby Ebola?

Objawy kliniczne choroby Ebola są zróżnicowane i mogą prowadzić do poważnych konsekwencji. Zakażenie zazwyczaj rozpoczyna się od:

  • intensywnej gorączki,
  • silnych bólów głowy,
  • dolegliwości mięśniowych,
  • dreszczy.

W miarę postępu choroby mogą wystąpić również:

  • biegunka,
  • wymioty,
  • krwawienia z różnych części ciała, w tym krwiste wymioty oraz krwawienia z nosa.

Ciekawostką jest to, że czas, jaki upływa od zakażenia wirusem Ebola do pojawienia się objawów, może wynosić od dwóch dni do trzech tygodni.

Zwiększenie nasilenia objawów prowadzi często do skazy krwotocznej i niewydolności organów. Dlatego, gdy istnieje podejrzenie zakażenia wirusem Ebola, niezwykle istotne jest szybkie rozpoznanie i natychmiastowa interwencja medyczna. Takie działania znacząco mogą poprawić rokowanie pacjenta.

Jak przebiega rozpoznanie i diagnostyka choroby Ebola?

Rozpoznanie choroby Ebola opiera się na analizie symptomów klinicznych oraz przeprowadzeniu dedykowanych badań. Jedną z najważniejszych metod diagnostycznych jest diagnostyka molekularna, a szczególnie test RT-PCR, który uznawany jest za niezwykle skuteczny w potwierdzaniu obecności wirusa Ebola w organizmie.

Podczas diagnozy lekarze zwracają uwagę na charakterystyczne objawy, takie jak:

  • gorączka,
  • bóle mięśni,
  • inne zauważalne symptomy.

Gdy te objawy zostaną zauważone, specjaliści wykonują badania serologiczne oraz wspomniane testy RT-PCR. Dzięki tym analizom można ustalić, czy pacjent ma do czynienia z zakażeniem wirusem Ebola. Wczesne rozpoznanie objawów może w znacznym stopniu wpłynąć na skuteczność późniejszego leczenia.

W sytuacji podejrzenia infekcji konieczne jest, aby testy były przeprowadzane w specjalistycznych laboratoriach. Te placówki muszą być wyposażone w odpowiedni sprzęt oraz przestrzegać rygorystycznych procedur bezpieczeństwa, co pomaga zminimalizować ryzyko dalszego rozprzestrzenienia wirusa.

Szybka diagnostyka odgrywa kluczową rolę w efektywnym leczeniu oraz ochronie zdrowia publicznego.

Jakie są metody leczenia i postępowania z chorymi na EVD?

Leczenie wirusowej choroby Ebola (EVD) koncentruje się przede wszystkim na objawach. Głównym celem tej terapii jest łagodzenie skutków choroby oraz zapewnienie wsparcia dla organizmu. Kluczowym elementem jest dbanie o odpowiednią równowagę płynów i elektrolitów. W praktyce oznacza to:

  • monitorowanie ich poziomu,
  • dostosowywanie ich w razie potrzeby.

W sytuacjach, gdy pojawiają się poważne problemy, takie jak niedobór krwi, transfuzja krwi może stać się koniecznością.

Hospitalizacja pacjentów zakażonych wirusem Ebola jest niezbędna. Dzięki pobytowi w szpitalu możliwa jest ścisła kontrola stanu zdrowia oraz szybka reakcja w przypadku nasilenia się objawów. Izolacja chorych odgrywa również kluczową rolę – ogranicza rozprzestrzenianie się wirusa w społeczeństwie. Ponadto, zespół medyczny powinien stosować odpowiednie środki ochrony osobistej, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia podczas opieki nad pacjentami.

Skuteczne zarządzanie chorobą Ebola wymaga współpracy wielu specjalistów oraz odpowiednich zasobów. Ważne jest, aby zminimalizować ryzyko powikłań i zapewnić pacjentom skuteczną pomoc w trakcie leczenia. Moje doświadczenie podpowiada, że każdy członek zespołu medycznego musi być dobrze zaznajomiony z procedurami i protokołami – posiadając tę wiedzę, możemy znacznie zwiększyć efektywność leczenia.

Jakie są powikłania i ryzyko śmiertelności choroby Ebola?

Powikłania związane z chorobą Ebola stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia pacjentów. Mogą prowadzić do niewydolności narządów oraz skazy krwotocznej, co znacznie zwiększa ryzyko zgonu. Śmiertelność w przypadku zakażenia wirusem Ebola oscyluje wokół 55%, ale w niektórych epidemiach może sięgać nawet 90%. To alarmujące dane, które ukazują, jak kluczowe jest wprowadzenie efektywnej profilaktyki i szybkiej interwencji medycznej w przypadku wystąpienia zakażeń.

Osoby, które przetrwały to ciężkie schorzenie, często muszą stawić czoła długoterminowym powikłaniom. Do najczęstszych należą:

  • problemy z układem nerwowym,
  • zapalenie spojówek,
  • rozmaite zaburzenia zdrowia psychicznego.

Dlatego niezwykle istotne jest, aby monitorować takich pacjentów także po ich wyzdrowieniu. Takie podejście pozwala na wczesne reagowanie na wszelkie komplikacje. Ponadto, skuteczna profilaktyka oraz edukacja społeczna na temat tego wirusa mogą znacząco wpłynąć na obniżenie ryzyka zakażeń. Warto podkreślić, że efektywne działania w obliczu epidemii wymagają współpracy różnych instytucji oraz aktywnego zaangażowania lokalnych społeczności.

Jak przebiega rekonwalescencja po zakażeniu wirusem Ebola?

Rekonwalescencja po zakażeniu wirusem Ebola to skomplikowany i długotrwały proces, który wymaga szczególnej uwagi oraz stałego monitorowania stanu zdrowia pacjenta. Po powrocie do zdrowia, osoby, które przeszły tę chorobę, mogą zmagać się z licznymi powikłaniami. Wśród najczęstszych dolegliwości występują:

  • problemy ze wzrokiem,
  • trudności w ostrości widzenia,
  • zmiany percepcji kolorów,
  • bóle stawów,
  • inne uciążliwości,

które znacząco wpływają na codzienną egzystencję.

W trakcie rekonwalescencji niezwykle istotne jest regularne monitorowanie zdrowia. Powikłania związane z wirusem Ebola mogą pojawić się nawet wiele miesięcy po wyleczeniu. Pacjenci powinni na bieżąco informować o wszelkich niepokojących objawach, takich jak:

  • ból,
  • chroniczne zmęczenie,
  • problemy ze zdrowiem psychicznym,

a także dbać o systematyczne wizyty u lekarza, co jest pomocne w procesie rehabilitacji i umożliwia szybkie wdrożenie odpowiednich działań w związku z długoterminowymi skutkami zakażenia.

Skuteczna rekonwalescencja oraz odpowiednie wsparcie zdrowotne mają kluczowe znaczenie dla jakości życia osób, które doświadczyły zakażenia wirusem Ebola. Należy pamiętać, że każdy przypadek jest unikalny, a objawy mogą się znacznie różnić, co podkreśla potrzebę indywidualnego podejścia do każdego pacjenta.

Jak przebiega profilaktyka i zapobieganie zakażeniom Ebola?

Profilaktyka oraz zapobieganie zakażeniom wirusem Ebola opierają się na zróżnicowanych strategiach, które mają na celu zminimalizowanie ryzyka jego rozprzestrzenienia oraz chronienie osób mogących zostać zakażonymi. Kluczowe środki ochrony obejmują:

  • noszenie odpowiednich rękawic,
  • stosowanie masek,
  • zastosowanie innych elementów ochrony osobistej.

Takie działania są niezbędne w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z pacjentami lub osobami zakażonymi.

Edukacja w zakresie higieny odgrywa istotną rolę. Warto promować takie praktyki jak:

  • częste mycie rąk,
  • stosowanie środków dezynfekujących,
  • unikanie bliskich kontaktów z nieznajomymi.

To jest niezmiernie ważne, zwłaszcza w obszarach dotkniętych epidemią. Dodatkowo, osoby wracające z rejonów, gdzie występują epidemie, powinny być systematycznie monitorowane. Wczesne rozpoznanie objawów może uratować życie.

W przypadku, gdy wirus zostanie zidentyfikowany u zwierząt, takich jak nietoperze, należy postępować z wyjątkową ostrożnością. W niektórych przypadkach może być konieczne:

  • odstrzelenie zwierząt,
  • odpowiednia utylizacja,

aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenieniu wirusa. Tego rodzaju działania stanowią kluczowy element zapobiegania przyszłym epidemiom. Warto również zauważyć, że efektywne strategie prewencyjne wymagają współpracy różnych instytucji oraz aktywnego zaangażowania lokalnych społeczności.

Jakie szczepionki są dostępne przeciwko wirusowi Ebola?

Dostępne szczepionki przeciwko wirusowi Ebola, takie jak rVSV-ZEBOV, Ervebo, Zabdeno, Inmazeb oraz Ebanga, odgrywają kluczową rolę w walce z epidemiami tej groźnej choroby. Szczepionka rVSV-ZEBOV, stosująca żywy, osłabiony wirus, została już zatwierdzona i wykazuje skuteczność w granicach od 70% do nawet 100%. To pierwsza oficjalnie uznana szczepionka na wirusa Ebola, co stanowi znaczący krok naprzód w walce z tym niebezpieczeństwem.

W 2020 roku zaprezentowano także nową szczepionkę wektorową, która jest podawana w schemacie dwóch dawek. Imunizacja jest niezbędna do zapobiegania infekcjom wirusem Ebola oraz zwiększenia ochrony przed ryzykiem śmierci związanym z tą chorobą.

Szybkie uruchomienie programów szczepień dla osób z grup ryzyka i w społecznościach, które już doświadczyły epidemii, jest kluczowe dla ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa. Warto zauważyć, że skuteczność szczepionek może się różnić w zależności od sytuacji epidemiologicznej, co podkreśla potrzebę ciągłego monitorowania zdrowotnych aspektów w danym regionie.

Jakie są zasady hospitalizacji i izolacji chorych na Ebola?

Osoby dotknięte wirusem Eboli zawsze trafiają do szpitala, co umożliwia im uzyskanie specjalistycznej pomocy medycznej oraz zmniejsza ryzyko zakażeń. Pacjenci są umieszczani w odpowiednio przystosowanych, izolowanych pomieszczeniach, które mają na celu ochronę osób z gorączką krwotoczną.

Izolacja pacjentów odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu dalszym infekcjom. Osoby, które miały bliski kontakt z zakażonymi, również muszą poddać się kwarantannie, aby możliwie najszybciej monitorować objawy i zapobiegać rozprzestrzenieniu wirusa. Tego typu działania są niezwykle ważne dla ochrony zdrowia publicznego i unikania potencjalnych epidemii.

Zarówno hospitalizacja, jak i kwarantanna są zgodne z rekomendacjami międzynarodowych organizacji zajmujących się zdrowiem. Podkreślają one istotę izolacji w kontekście kryzysów wywołanych chorobą Ebola. Istotne jest, aby personel medyczny ściśle przestrzegał ustalonych zasad bezpieczeństwa, co pomaga zminimalizować ryzyko zakażeń w szpitalach oraz innych placówkach medycznych.

  • hospitalizacja pacjentów w izolowanych pomieszczeniach,
  • kwarantanna osób w bliskim kontakcie,
  • ważność monitorowania objawów,
  • znaczenie reagowania na nowe przypadki,
  • współpraca społeczności w przestrzeganiu zasad ochrony zdrowia.

Skuteczność tych działań zależy od szybkiej reakcji oraz współpracy społeczeństwa.

Jakie środki ochrony stosuje personel medyczny podczas epidemii Ebola?

Personel medyczny stosuje różnorodne środki ochrony osobistej, aby zminimalizować ryzyko zakażenia wirusem Ebola podczas opieki nad pacjentami z wirusowym zakażeniem Ebola (EVD). Wśród najważniejszych elementów tej ochrony znajdują się:

  • jednorazowe rękawice, które chronią personel przed bezpośrednim kontaktem z zanieczyszczonymi powierzchniami oraz wydzielinami pacjentów,
  • maseczki ochronne,
  • gogle,
  • pełnotwarzowe maski, które zabezpieczają drogi oddechowe oraz oczy przed aerozolami mogącymi przenosić wirusa.

Odzież ochronna, w tym fartuchy i kombinezony, stanowi dodatkową warstwę ochrony, zabezpieczając skórę przed kontaktami z niebezpiecznymi materiałami. Również skrupulatne przestrzeganie zasad higieny, takich jak:

  • regularne mycie rąk wodą z mydłem,
  • korzystanie z dezynfekantów na bazie alkoholu,
  • odpowiednie dezynfekowanie narzędzi oraz powierzchni.

Kluczowe jest również, aby działania te były stosowane systematycznie.

Zarządzanie odpadami medycznymi oraz szybka izolacja pacjentów to kolejne istotne aspekty ochrony, które przyczyniają się do walki z epidemią. Dzięki tym strategiom zarówno personel, jak i pacjenci mogą czuć się bezpieczniej.

Ważne jest, aby każdy członek zespołu medycznego przeszedł odpowiednie szkolenie w zakresie korzystania z tych środków, co dodatkowo zwiększa bezpieczeństwo w trudnych warunkach.

Gdzie i kiedy występują epidemie choroby Ebola?

Epidemie choroby Ebola w największym stopniu dotykają Afrykę Zachodnią, gdzie odnotowano najcięższe przypadki zakażeń. Wirus błyskawicznie przenosi się wśród ludzi, szczególnie w krajach takich jak Gwinea, Liberia i Sierra Leone. Niestety, te epidemie często kończą się tragicznymi następstwami, głównie z powodu ograniczonego dostępu do usług medycznych.

Analiza epidemiologiczna choroby Ebola ujawnia, że wirus szybko się rozprzestrzenia w rejonach z niewystarczającą infrastrukturą medyczną. Dodatkowo, lokalne zwyczaje mogą sprzyjać dalszemu rozwojowi sytuacji. W latach 2014–2016 miały miejsce najintensywniejsze epidemie, a liczba zakażonych wzrosła w dramatyczny sposób. Każda nowa fala to poważne wyzwanie dla zdrowia publicznego i może doprowadzić do wyjścia wirusa poza lokalne granice.

Dlatego tak kluczowe jest monitorowanie sytuacji i szybkie reagowanie na wschodzące zagrożenia.

Jakie znaczenie ma epidemia Ebola dla zdrowia publicznego w Afryce?

Epidemia Eboli stanowi istotne wyzwanie dla zdrowia publicznego w Afryce, ze względu na wysoką śmiertelność i znaczną presję, jaką wywiera na systemy ochrony zdrowia. Na przykład podczas epidemii w Afryce Zachodniej między 2014 a 2016 rokiem wskaźnik śmiertelności wśród zakażonych wynosił od 25% do 90%. Rozbieżność ta zależała od szczepu wirusa oraz dostępności zasobów medycznych.

Działania związane z walką z epidemiami często prowadzą do przeciążenia lokalnych systemów opieki zdrowotnej, które już zmagają się z innymi chorobami oraz niedoborami infrastrukturalnymi. Ograniczone zasoby oraz niewystarczające przeszkolenie personelu medycznego utrudniają efektywne leczenie pacjentów. W miarę wzrostu liczby chorych pojawia się także panika wśród społeczności, co dodatkowo komplikuje działania w obszarze zdrowia publicznego oraz wpływa na ogólne bezpieczeństwo zdrowotne.

Epidemia Eboli wymaga zintegrowanych działań w zakresie profilaktyki, leczenia oraz edukacji zdrowotnej. Kluczowe są:

  • kampanie szczepień,
  • przekazywanie wiedzy społecznościom na temat higieny,
  • metody zapobiegania zakażeniom.

Takie inicjatywy mają potencjał, aby znacznie przyczynić się do zatrzymania epidemii i ochrony zdrowia publicznego w regionie.

Możesz również polubić…

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *